Streszczenia wystąpień uczestników biorących udział w X Konferencji Naukowo-Szkoleniowej „Nowe trendy żywienia w chorobach przewlekłych” Gdynia – 21 kwietnia 2018 r.

Żywienie w profilaktyce chorób cywilizacyjnych

Edyta Wernio
Zakład Żywienia Klinicznego i Dietetyki, Gdański Uniwersytet Medyczny

Według Światowej Organizacji Zdrowia z powodu chorób cywilizacyjnych rocznie umiera 40 milionów ludzi na całym świecie. Choroby układu sercowo-naczyniowego, nowotwory, przewlekłe choroby układu oddechowego oraz cukrzyca stanowią przyczynę 80% przedwczesnych zgonów osób w wieku 30-69 lat. Wśród modyfikowalnych czynników odpowiedzialnych za rozwój wspominanych schorzeń wymienia się nieprawidłowe nawyki żywieniowe oraz brak aktywności fizycznej. Obie składowe stylu życia przyczynią się do utrzymania prawidłowych funkcji metabolicznych organizmu, wspomagania układu odpornościowego oraz stabilności genomu człowieka.

Szczególną uwagę poświęca się roli pokarmów pochodzenia roślinnego w prewencji chorób cywilizacyjnym. Wyniki opublikowanych badań wskazują, że przestrzeganie zdrowych wzorców żywieniowych charakteryzujących się zwiększonym przyjmowaniem pokarmów takich jak owoce i warzywa, orzechy, rośliny strączkowe i produkty pełnoziarniste zmniejszą ryzyko chorób metabolicznych. Wykazano także, że zwiększone spożycie przeciwutleniaczy (szczególnie polifenoli) redukujących stres oksydacyjny poprzez wychwytywanie wolnych rodników wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem ogólnej śmiertelności z powodu chorób cywilizacyjnych. Z kolei negatywny wpływ na zdrowie człowieka przypisuje się nadmiernej konsumpcji soli, cukrów prostych, przetworzonych produktów mięsnych, a także nadużywaniu alkoholu. Nie można pominąć roli aktywności fizycznej w utrzymaniu homeostazy organizmu. WHO informuje, że 1,6 miliona zgonów rocznie ma związek niewystarczającym wysiłkiem fizycznym.

Ważnym aspektem zdrowia publicznego jest zwrócenie uwagi na zapobieganie rozwojowi chorób cywilizacyjnych i powikłań z nimi związanych min. poprzez zmianę nawyków żywieniowych. Wprowadzenie prawidłowych wzorców żywieniowych oraz aktywności fizycznej uznaje się za istotne czynniki prewencyjne.

 

Jak żywić pacjenta przed zabiegiem chirurgicznego leczenia nowotworu?

Wiesław Janusz Kruszewski
Zakład Propedeutyki Onkologii Gdański Uniwersytet Medyczny

Oddział Chirurgii Onkologicznej, Gdyńskie Centrum Onkologii Szpitala Morskiego w Gdyni

Dynamiczny postęp w metodach leczenia nowotworów złośliwych sprawia, że wiele z nich, wcześniej niemożliwych do wyleczenia – staje obecnie chorobą przewlekłą. Wciąż jedną z głównych metod ich leczenia pozostaje operacja chirurgiczna, często jako element złożonej długotrwałej terapii, łączącej leczenie systemowe z postępowaniem chirurgicznym. Zarówno choroba nowotworowa, jak i przedoperacyjna terapia onkologiczna wyzwalają zaburzenia upośledzające samo odżywianie się pacjenta, jak i właściwe spożytkowanie spożywanych pokarmów. Sprzyja to stanowi niedożywienia utrudniającemu prowadzenie skutecznego leczenia onkologicznego. Dlatego właściwe odżywianie pacjenta przed operacją nowotworu stało się niezbywalnym elementem leczenia systemowego w tej grupie chorych. W wystąpieniu przedyskutowano współczesne zalecenia co do prowadzenia terapii żywieniowej u chorych przed operacją z powodu nowotworu. Wskazano na sposoby optymalizacji pozytywnych efektów tej terapii oraz przedstawiono stan istniejących dowodów naukowych przemawiających za jej celowością. Nawiązano do zapisów protokołu ERAS oraz do dyskusji toczących się nad ich stosowaniem u chorych onkologicznych.

 

Wspomaganie żywieniowe w chorobie nowotworowej: dlaczego, kiedy i jak

Joanna Krawczyk-Lipiec
Klinika Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa

Zarówno obecność choroby nowotworowej, jak i leczenie przeciwnowotworowe kształtują wielkość dobowego zapotrzebowania na składniki odżywcze oraz wpływają na możliwości odżywiania chorych. Anorektyczce działanie biologicznie aktywnych substancji np. prozapalnych cytokin, jak również nieprawidłowy przebieg szlaków metabolicznych; przyczyniają się do pogarszania stanu odżywienia i rozwoju wyniszczenia. Jednocześnie działania niepożądane terapii przeciwnowotworowej, stwarzają trudności w zapewnieniu optymalnej podaży pokarmów. Zatem w żywieniu chorych na nowotwory należy uwzględnić specyficzne ograniczenia i potrzeby żywieniowe wynikające z obecności nowotworu oraz specyfiki leczenia. Niekiedy wspomnianych czynników jest tak wiele, iż niemożliwe staje się zapewnienie adekwatnego odżywiania złożonego jedynie z produktów spożywczych. Tym samym, konieczne jest wspomaganie żywieniowe z wykorzystaniem wsparcia żywieniowego (NS – nutritional support).

Zgodnie z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego i Metabolizmu, w przypadku chorych „onkologicznych” wskazania do NS obejmują: niedożywienie, przewidywany brak możliwości odżywiania przez >7 dni lub brak możliwości adekwatnego odżywiania przez>10 dni (<60% zapotrzebowania białkowo-energetycznego), planowany zabieg operacyjny u chorych z grupy dużego ryzyka żywieniowego. Ciekawą i popartą dowodami naukowymi koncepcją jest wdrażanie NS u pre-kachektycznych chorych otrzymujących chemioterapię.

W przypadku chorych na nowotwory układu krwiotwórczego wskazania do NS obejmują: niedożywienie, brak możliwości odżywiania z uwagi na jatrogenne uszkodzenie nabłonka przewodu pokarmowego, kondycjonowanie mieloablacyjne i przeszczepienie alogenicznych komórek krwiotwórczych, powikłania – jelitowa postać choroby przeszczep przeciw gospodarzowi (GvHD).

Preferowaną drogą NS jest podaż doustna, jeśli możliwa. Zastosowanie doustnych suplementów pokarmowych jest najczęściej wykorzystywaną w onkologii formą NS, głównie jako uzupełnienie diety. Natomiast w hematoonkologii często zastosowanie znajduje żywienie pozajelitowe, bowiem jatrogenne uszkodzenie nabłonka u części pacjentów uniemożliwia żywienie drogą przewodu pokarmowego.

 

Praktyczne aspekty leczenia niedożywienia u chorych onkologicznych

Paulina Borek
Specjalistyczna Poradnia Dietetyczna Gdańsk, Klinika Onkologii i Radioterapii Gdański Uniwersytet Medyczny

Nowotwory stanowią jeden z głównych problemów współczesnej medycyny. Zarówno sam przebieg choroby jak i agresywne leczenie przeciwnowotworowe znacząco obniża jakość życia pacjentów i generuje szereg problemów żywieniowych prowadzących do niedożywienia. Niedożywienie występuje nawet u 80% chorych na nowotwory i zawsze powoduje zwiększoną liczbę powikłań oraz obniża rokowanie chorych. U pacjentów zmagających się z chorobą nowotworową istotne jest szybkie rozpoznanie niedożywienia i podjęcie indywidualnej interwencji żywieniowej. Podczas planowania leczenia żywieniowego musimy pamiętać o wszystkich możliwościach terapeutycznych. W pierwszej kolejności należy rozważyć metody najmniej inwazyjne takie jak modyfikacja diety podstawowej polegająca na zmianie konsystencji diety, czy zwiększenie ilość białka oraz kalorii, które możemy uzyskać poprzez zwiększenie ilości zjadanych produktów lub dodanie indywidualnie dobranych odżywek medycznych. W przypadku trudniejszych pacjentów i trudności w dostarczeniu odpowiedniej ilości składników odżywczych za pomocą diety należy sięgnąć po żywienie dojelitowe lub pozajelitowe. Konstruując zalecenia dla pacjentów istotne jest dostosowanie ich do sytuacji socjoekonomicznej chorego, preferencji kulinarnych i możliwości czasowych, niekiedy bardzo cenne wskazówki nie są możliwe do realizacji z powodu ograniczeń ze strony pacjenta. Współczesne dietetyka onkologiczna powinna opierać się na indywidualnym podejściu i zastosowaniu wszystkich możliwych metod służących poprawie stanu odżywienia. Istotne w powodzeniu terapii jest przekazywanie jasnych i praktycznych informacji żywieniowych.

 

Choroby przewlekłe – rola interwencji żywieniowej

Sylwia Małgorzewicz
Zakład Żywienia Klinicznego i Dietetyki, Gdański Uniwersytet Medyczny

Obecność przewlekłej choroby i jej leczenie wpływają na stan odżywienia oraz często na rokowanie pacjentów. Choroby przewlekłe są wg WHO główną przyczyną śmiertelności na świecie, odpowiadając za ponad 60% zgonów. Do najczęściej występujących należą: przewlekła niewydolność serca, przewlekła obturacyjna choroba płuc, przewlekła choroba nerek i choroby nowotworowe. Niedożywienie jest jednym z najistotniejszych problemów klinicznych wikłających przebieg chorób przewlekłych. Według różnych opracowań, dotyczy ono od 25 do 75% pacjentów. Chociaż przewlekłe choroby (nerek, serca, płuc, choroby nowotworowe) są schorzeniami o różnej etiologii, patomechanizmach i obrazie klinicznym, mechanizmy rozwoju niedożywienia i jego wpływ na jakość życia, chorobowość i śmiertelność są podobne, niezależnie od schorzenia podstawowego.

Niedożywienie w schorzeniach przewlekłych jest wywołane nie tylko zmniejszeniem ilości przyjmowanego pokarmu, ale też nasilonym katabolizmem, który z kolei wynika z przewlekłego procesu zapalnego, często towarzyszącego schorzeniom przewlekłym. Istnieje konieczność wczesnej identyfikacji pacjentów zagrożonych wyniszczeniem, gdyż na tym etapie możliwości terapeutyczne są większe niż w zaawansowanym wyniszczeniu.

Wśród potencjalnych interwencji żywieniowych na szczególną uwagę zasługują wysokokaloryczne suplementy białkowe i omega-3 wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Pierwsze mają na celu zahamowanie i odwrócenie postępującego wyniszczenia z niskim stężeniem albuminy. Z kolei n3-PUFAs, szczególnie kwas eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA), poprzez modulację metabolizmu kwasu arachidonowego, odgrywają rolę w prewencji i/lub leczeniu stanu zapalnego.

 

Przewlekłe choroby jelit – wskazania do żywienia w warunkach domowych

Marcin Folwarski
Zakład Żywienia Klinicznego i Dietetyki, Gdański Uniwersytet Medyczny Poradnia Żywienia Domowego, Szpital Copernicus Gdańsk

Rozwój wiedzy na temat leczenia żywieniowego oraz postęp technologiczny umożliwiły skutecznie leczenie żywieniową drogą sztucznego dostępu poza szpitalem. Około 5-20 przypadków na milion osób w populacji europejskiej kwalifikowanych jest do HPN z powodu przewlekłej niewydolności jelit. 20-50% procent pacjentów „zejdzie” z żywienia pozajelitowego w ciągu 1-2 lat w zależności od rozpoznania i sytuacji klinicznej.

Największą grupą pacjentów dorosłych kwalifikowanych do długoterminowego HPN są pacjenci z zespołem krótkiego jelita (SBS) (wg różnych statystyk - 75%). SBS jest najczęściej następstwem rozległych zabiegów resekcyjnych spowodowanych zaburzeniami krążenia (zator/ zakrzep w krążeniu trzewnym), nieswoistych zapaleń jelit, nowotworów czy powikłań leczenia chirurgicznego. Pacjenci z rozpoznaniem choroby Leśniowskiego-Crohna stanowią wg niektórych statystyk do 30% żywionych pozajelitowo w warunkach domowych. 15-20% nowo kwalifikowanych to pacjenci z zaawansowaną chorobą nowotworową powodującą niedrożność przewodu pokarmowego. Wskazaniem do HPN mogą być także zaburzenia wchłaniania spowodowane popromiennymi zmianami w zakresie przewodu pokarmowego. Niewydolność przewodu pokarmowego II i III stopnia może wystąpić również w przebiegu enteropatii (glutenowej, autoimmunologicznej czy w przebiegu niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki np. w mukowiscydozie). Wśród rzadszych wskazań do domowego żywienia podaje się zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego w przebiegu: kolagenoz (twardziny układowej, tocznia rumieniowatego), chorób zapalnych (choroba Chagasa, CMV), choroby neurologiczne, przewlekła rzekoma niedrożność jelit. Spora cześć (głownie młodych) chorych na HPN jest aktywna społecznie a nawet zawodowo z stosunkowo dobrą jakością życia a rokowanie w tej grupie zależy od choroby podstawowej.

 

Żywienie w warunkach hospicjum

Monika Ziętarska, Sylwia Małgorzewicz
Katedra Żywienia Klinicznego Gdański Uniwersytet Medyczny

Opieka paliatywna skupia się na objęciu wszechstronną troską osób nieuleczalnie chorych, umierających. Głównym celem opieki paliatywnej powinno być zapobieganie i uśmierzanie bólu, łagodzenie cierpień psychicznych, duchowych i socjalnych.

Właściwe żywienie, jest ważnym elementem leczenia wielu schorzeń, również wśród chorych przebywających w hospicjum, tym bardziej, że spadek apetytu i związana z nim utrata masy ciała to problemy często spotykane w opiece paliatywnej. Właściwa terapia żywieniowa pozwala na pokrycie aktualnego zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze oraz płyny, co w efekcie przekłada się na utrzymanie lub poprawę stanu odżywienia, może także wpływać na poprawę tolerancji leczenia oraz metabolizm leków. Żywienie jest ważne nie tylko ze względów odżywczych, ale również jako element warunkujący właściwą jakość życia, komfort psychiczny, a także źródło przyjemności dla chorych.

Decyzja o rozpoczęciu terapii żywieniowej wśród pacjentów przebywających w hospicjum nie jest jednoznaczna. Wymaga uwzględnienia wielu aspektów, nie tylko aktualnego stanu odżywienia, ale także stanu zdrowia, samopoczucia, przewidywanej długości życia oraz wpływu na jakość życia chorego. Wymaga również przeanalizowania potencjalnych korzyści wynikających z wdrożenia leczenia żywieniowego, ale także zagrożeń i uciążliwości związanych z włączeniem terapii.

Standardowym postępowaniem jest właściwe żywienie doustne, obejmujące produkty spożywcze adekwatne do aktualnego stanu klinicznego i dolegliwości występujących u pacjenta (np. nudności, wymioty, biegunka, zaparcie, brak apetytu, zmiana odczuwania smaku i inne). W przypadku braku możliwości pokrycia zapotrzebowania zwyczajowo spożywaną dietą, zaleca się włączenie doustnych suplementów pokarmowych lub żywienia dojelitowego/pozajelitowego (w uzasadnionych przypadkach).

Należy wziąć pod uwagę, że terapia żywieniowa nie może nasilać cierpienia, być źródłem niepożądanych dolegliwości czy przedłużać agonii chorego. Niezwykle istotne jest pogodzenie korzyści płynących z wdrożenia terapii żywieniowej z ideą łagodzenia objawów wynikających ze współobecnej choroby, co może być zadaniem niezwykle trudnym.

 

Dieta spersonalizowana – zasady, wskazania

Katarzyna Gładyś
Zakład Biochemii Żywienia, Katedra Żywienia Klinicznego, Gdański Uniwersytet Medyczny

Stale rosnąca liczba osób borykających się z chorobami dietozależnymi powoduje wzrost zapotrzebowania na coraz to nowsze metody leczenia niefarmakologicznego. Z tego względu dietetyk stał się ważnym członkiem zespołu terapeutycznego. Jedną z najważniejszych zasad, którą powinien się kierować przy ustalaniu konkretnej dietoterapii jest zindywidualizowanie zaleceń żywieniowych w oparciu o szczegółowy wywiad z pacjentem i wyniki badań diagnostycznych. Spersonalizowane żywienie uwzględnia nie tylko dane społeczno-demograficzne i antropometryczne, ale także: odmienny tryb życia, występujące jednostki chorobowe i dolegliwości (w tym m. in. alergie i nietolerancje pokarmowe), przyjmowaną farmakoterapię i suplementację, poziom aktywności fizycznej, kondycję psychiczną oraz preferencje smakowe pacjenta. Autorzy wielu ostatnich badań coraz częściej próbują także odpowiedzieć na pytanie – czy istnieje jeszcze inny, niezależny od nas czynnik, który znacząco wpływa na skuteczność zalecanej dietoterapii? Analizy ludzkiego mikrobiomu i genomu wykazały, że skład mikrobioty jelitowej, a także profil genetyczny badanej jednostki mogą być odpowiedzialne za morfologiczne, fizjologiczne, biochemiczne, a nawet molekularne różnice obserwowane pomiędzy dwiema osobami, dlatego termin „dieta spersonalizowana” zyskał nowe znaczenie. Wyróżniono warianty genetyczne odpowiedzialne m. in. za tolerancję laktozy (LCT) i fruktozy (ALDOB), predyspozycję do celiakii (HLA DQ/2 i DQ/8), otyłości (FTO) i cukrzycy typu II (TCF7L2) czy regulację stężenia homocysteiny we krwi (MTHFR), a nawet metabolizm kofeiny (CYP1A2). Za pomocą badania specyficznych mutacji i polimorfizmów genowych jesteśmy w stanie dokładnie ocenić nie tylko zdolność do trawienia, wchłaniania i przemiany konkretnych składników pokarmowych w organizmie człowieka, ale także ryzyko wystąpienia niektórych jednostek chorobowych. Dzięki temu dietetyk może odpowiednio wcześniej wdrożyć interwencję żywieniową, chroniąc pacjenta przed wystąpieniem uporczywych objawów i powikłań.


Zamówienie podręcznika: Żywienie dojelitowe w domu. Podręcznik dla pacjentów

Zamówienie podręcznika: Farmaceutyczne Standardy Sporządzania Mieszanin do Żywienia Pozajelitowego Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego.

Zamówienie podręcznika: Żywienie pozajelitowe w domu. Podręcznik dla pacjentów

Zamówienie podręcznika: Praktyczny Przewodnik Po ONS oral nutrition support